Direkt zum Inhalt springen

Suchformular

Attracziuns

Scu punct centrel da tafic eira Samedan già düraunt il temp d’immez da grand’importanza. Cò as cruschaivan las sendas da sauma sur ils pass dal süd al nord e da l’ost al vest. Ils drets da quistas entredgias eiran per granda part in possess dals Plantas e dals Salis, dimena da quellas duos schlattas nöblas e pussauntas, chi d’eiran colliedas strettamaing cull’istorgia da Samedan. Ellas haun adüna darcho demonstro lur generusited invers Samedan, fand donaziuns da tuottas sorts. Entredgias tres il trafic da transit, l’agricultura e las minieras chaschunaivan üna tscherta benestanza, da la quela vaiva part eir la vschinauncha. Düraunt il 16, 17 e 18evel tschientiner sun gnidas farbrichedas diversas chesas patriziaunas ed engiadinaisas imposantas.

Center da la vschinauncha

Eir i’l vegl center da Samedan, a Crappun, Crasta e Surtuor, as vezza varsaquauntas chesas engiadinaisas bain mantgnidas dal 16 e 17evel tschientiner cun balcuns torts e sgrafits fins. Persunaliteds cuntschaintas staivan üna vouta in quistas chesas, scu p.ex. il refurmatur e traductur da la Bibgia Jachiam Bifrun, editur dal Nouv Testamaint, 1560 («L’g Nuof Sainc Testamaint»), la prüm’ouvra litterara ladina stampeda, u alura la famiglia Jenatsch, da la quela derivaiva Jörg (Georg) Jenatsch, il renumno cumbattant per la liberted. Insomma, da quel temp eira Samedan la patria da bgers homens capabels chi servivan al pajais.


La Tuor

 A Surtuor as rechatta la tuor da guardgia restoreda La Tuor. Ella es documenteda daspö il 1281 e d’eira il sez dals Signuors da Samedan, pü tard tuchaiv’la a Martinus del Brand. Culs ans ho que do differents müdamaints architectonics. La tuor vaiva quatter plauns e purtaiva pücufacil ün craunz da fruins (Zinnen). Ella serviva scu sez dal tribunel Sur Funtauna Merla, scu praschun circuitela ed eir scu archiv. Daspö il 1980 es La Tuor in possess da la vschinauncha. I’ls ans 2009/2010 es ella gnida saneda e cumpletteda cul intent da preserver a lungia vista quist edifizi prezius, da render visibla sia istorgia e da l’avrir al public scu lö d’exposiziuns. In december 2010 es la tuor restoreda gnida inaugureda e surdeda a la Fundaziun La Tuor per l’ütilisaziun.

 


Chesa Planta

L’imposanta chesa patriziauna do perdüttaunza da l’istorgia culturela dal Grischun e da l’Engiadina. Daspö il 1943 es ella il sez da la Fundaziun de Planta-Samedan ed avierta al public scu center culturel. La residenza originera da la famiglia de Salis-Samedan, fabricheda oriundamaing scu chesa purila, es dal 1817 ida in possess da la famiglia de Planta-Samedan. Il vegl bain puril ho subieu differents müdamaints architectonics traunter il 17 e’l 19evel tschientiner e s’ho sviluppo i’l decuors dals seculs ad üna chesa patriziauna impreschiunanta.

La magnifica chesa dobla suot ün tet a quatter elas es la pü granda chesa privata in Engiadina. Zieva ün bombardamaint per errur dal 1943 cun dans vi da la chesa ho l’architect May Alioth restoro la fatscheda dal nord e dal vest e s-chaffieu las localiteds da biblioteca actuelas.

Ad es il merit da las ultimas trais descendentas da la lingia Planta-Samedan cha lur residenza originera preziusa es gnida transmüdeda illa Fundaziun de Planta, avierta pel public. Il museum muossa la cultura da viver patriziauna dal 18 e 19evel tschientiner. Daspö l’avertüra da la biblioteca dal 1946 vela la Chesa Planta scu tresor da la cultura, lingua e tradiziun rumauntscha. La Fundaziun es eir purtedra ed organisatura dals cuors da rumauntsch annnuels. Impü do la Chesa Planta tet a l’Archiv culturel d’Engiadin’Ota.

Ulteriuras infurmaziuns davart la Chesa Planta


Archiv culturel
L’Archiv culturel d’Engiadin’Ota es ün’instituziun publica, purteda d’üna societed privata. Ella ramassa documaints in connex culla cultura da l’Engiadin’Ota e las regiuns limitrofas e las metta a dispusiziun a persunas u ravuogls interessos.

Archiv culturel d’Engiadin‘Ota


Chesa cumünela
La chesa cumünela, situeda sper la Chesa Planta, es steda üna donaziun da la Famiglia Planta dal 1876. In sieus locals nöbels as rechatta hoz l’administraziun cumünela. A l’intern accumpagnan stuccaturas elegantas i’l stil dal rococo a las visitas. Il pü cuntschaint abitant es sto il giurist Gaudenz de Planta, numno "l’Uors". Quista persunalited eira gnida tschernida da negozier dal 1797 cun Napuliun Bonaparte davart ils territoris suottamiss in Vucligna e Clavenna per ils recuperer. Melgrô sias grandas staintas nun ho’l gieu success.


Salis hausChesa Salis

La Chesa Salis, hoz eir numneda Chesa Gensler, es la terza chesa patriziauna sün Plazzet. Ella saregia gnida fabricheda al principi dal 17evel tschientiner dals Salis. Johannes de Salis ho fat construir dal 1651 sül prüm plaun üna stüva pumpusa i’l stil da la renaschentscha. La chesa es resteda la residenza da quista famiglia fin vers la fin dal 18evel tschientiner, cur ch’ella ho müdo possessur. In seguit ho ella servieu scu ustaria, scu vtüria e zieva la Prüma Guerra mundiela dafatta scu scoula d’economia. Hoz es la chesa in possess privat e sto suot la protecziun da monumaints.


Guida architectonica

Illa publicaziun "Bauen und Architektur in Samedan" vegnan documentos 40 edifizis a partir dal 1200. Infurmaziuns davart la guida architectonica as chatta .


 

Edifizis sacrels

Sül muot sur la vschinauncha sto la veglia baselgia San Peter culla tuor romanica dal 12evel tschientiner. Quista baselgia serviva scu baselgia da pravenda, fin cha la baselgia sün Plaz eira gnida fabricheda. Ils duos maisters austriacs Stefan Klain ed Andreas Bühler haun construieu dal 1491/92 l’edifizi sacrel i’l stil da la gotica tardiva. Remarchablas sun las bgeras tevlas sepulcrelas, inseridas i’l fuonz dal suler e dal cour. Ellas daun perdüttaunza da las veglias schlattas patriziaunas samedrinas Planta e Salis dal temp traunter il 17 e 19evel tschientiner.

evangelische KircheTar las pü bellas baselgias dal Grischun tuocha la baselgia da pravenda evangelica sün Plaz. Quist monumaint architectonic, chi’ns pera hoz uschè omogen, es naschieu da püssas transfurmaziuns architectonicas i’l decuors dals ans. L’an 1682 es gnida construida la fuorma da l’edifizi e dal 1770 il vstieu da festa ed il clucher i’l stil dal baroc tardiv. L’architect eira Antonio Carlo Ribordi da Milaun. Que ho nom cha’l clucher saja il pü grazchus clucher baroc da la Svizra. L’orgel in sieu vstieu festiv es gnida installeda dal 1772.
 

La baselgia catolica Cour da Gesu sü Surtuor i’l stil neoromanic es gnida fabricheda dal 1910/11, insembel culla chesa da pravenda annexa. L’architect es sto Nicolaus Hartmann da San Murezzan. Ils sains pitschens e grands dal clucher derivan da la chapella da Goldau, desdrütta d‘üna bouda, il sain grand porta il millaisem 1505.

Tal spartavias tar l’hotel Des Alpes staiva pü bod la chapella San Bastiaun. Parts preziusas dal tschêlsur, da l’empora e da las chadregias dal cour da quista baselgia gotica (16evel tschientiner) as rechattan hoz aint il Museum naziunel svizzer. La chapella es gnida sbudeda dal 1914.

La baselgia inglaisa staiva in vicinanza dal campus da scoula d’hoz. Concepida i’l stil neogotic d’ün architect inglais, es ella gnida sbudeda dal 1974 in occasiun dal fabricat da la nouva scoula. Insembel cun quellas da Puntraschigna, Arosa e Tavo tuchaiva quista baselgia tals pü importants monumaints architectonics dal turissem da quel temp in Grischun.